Đố thai…ai giải, lãnh quà
Về Bình Thạnh (Tuy Phong) trong những ngày xuân xanh lộc biếc, bước chân trên những con đường trãi betông đến từng ngõ xóm, bên những ngôi nhà khang trang, tươi mới, chúng tôi thật sự ấn tượng với bức tranh làng biển thật sống động, đẹp hiền hòa. Vui nhất là nghe người dân kể chuyện trúng “lộc biển” sau một năm vươn ra biển lớn, chuyện du lịch khởi sắc, chuyện con ghẹ, tôm, cá, mực cho đến món “quà quê” dân dã như ớt hiểm, chuối, chanh làm lưu luyến khách phương xa… Trong muôn vàn câu chuyện ngày xuân, chuyện Đố thai luôn được người dân nhắc đến như một “vạn sự khởi đầu nan”.
Hỏi các cụ cao tuổi của làng mới biết, tục đố thai của làng có từ xa xưa. Thuở xứ La Gàn là một thương cảng sầm uất, ghe tàu tấp nập, nổi danh là vùng đất đô hội, nhộn nhịp bán buôn, phố chợ rộng rãi, sầm uất. Có lẽ để “vui xóm làng”, động viên vượt qua khó khăn, vất vả trước biển khơi nên cư dân mới bày ra câu đố, rồi dần dà trở thành cái nếp. Mỗi khi đến rằm hay cúng đình (kỳ yên), cúng miễu, đón canh tiếng trống tùng tùng nhịp hai là biết có đố thai. Ai cũng ráng ăn cơm sớm để vọt đi giải đố, kiếm chút quà. Hồi ấy, người lớn rất thích ra những câu đố với nhau, tụi con nít cũng hay nghe ké, hóng hớt ăn theo trả lời, được câu nào trúng là sướng lắm. Trãi qua bao biến cố thăng trầm, đố thai gián đoạn, mãi đến năm 1978, cụ Sáu Đạt, cụ Phú Đức mới gầy dựng lại. Từ đó đến nay đã 36 năm, năm nào Hội đố thai cũng diễn ra đúng vào đêm giao thừa, trở thành “món ăn tinh thần” không thể thiếu của cư dân làng biển.
Chúng tôi tìm đến nhà Lê Văn Tiên hiện là cán bộ phụ trách bộ phận văn hóa - xã hội của UBND xã Bình Thạnh. Anh Tiên rất vui, mỗi khi có người nhắc đến chuyện đố thai. Bày ra hàng trăm câu đố dưới sàn nhà, anh bảo phẩm chất của người chơi đố thai là phải nhanh trí, giỏi ứng phó, nhớ dai, có tài thơ phú. Là người rất mê đố thai, đeo theo mấy vị bô bão của làng học hỏi từ hồi mới hơn chục tuổi đầu. Gắn bó, đeo đuổi “cái nghề” không làm ra tiền này đã 36 năm, giờ vợ cứ biểu thôi đi, nghỉ ngơi đi. “Ừ, nghỉ thì nghỉ, nhưng phải truyền “nghề” lại cho hậu thế chớ, không lẽ lại để mai một thú chơi tao nhã của tiền nhân? Mai này, có người gánh vác trách nhiệm này, tui sẵn sàng giao hết tất cả trọn bộ hàng ngàn câu thai này. Bởi nó cũng đâu phải là tài sản của riêng tui”- anh Tiên tâm sự.
Đố thai (hay thai đố) là hình thức trò chơi dân gian đưa ra những câu đố để người đến chơi giải đáp. Được thể hiện dưới dạng văn vần, phổ biến là thể thơ lục bát, song thất lục bát, thất ngôn tứ tuyệt. Có nhiều câu ca dao, thành ngữ, tục ngữ được đưa vào câu đố, làm cho nó mang hàm nghĩa khác, mang sức sống mới. Tuy lời văn mộc mạc nhưng đậm chất giáo huấn, nhắc nhở mọi người lẽ đời ở sao cho phải. Câu đố thai vừa thể hiện tài hoa, sức sáng tạo của cá nhân người đố, nhưng cũng vừa thể hiện trí tuệ, sức sống văn hóa của cộng đồng.
|
Hội đố thai cả làng cùng tham gia. Ai cũng được quyền gửi câu đố do mình sáng tạo về Ban Tổ chức lễ hội. Những câu thai được chọn đưa vào hội thai đều được chủ nhân của nó lẫn Ban Tổ chức giữ bí mật đáp án một cách tuyệt đối. Trước Tết 1 tháng, hơn 40 câu thai được làm xong và mang đi dán khắp làng cho mọi người xem, tha hồ ‘nghiên cứu”. Những ngày tháng Chạp, ai cũng tất bật lo toan chuyện Tết, nhưng cũng rôm rả bàn thai. Người nào cũng thủ sẳn vài đáp án, hy vọng giải trúng lãnh quà, bởi người quan niệm rằng trúng “hên” đầu năm thì sẽ gặp “hên” suốt cả năm.
Làng biển Bình Thạnh đẹp hiền hòa, cuộc sống của cư dân bao đời gắn bó với biển. Cho nên những câu thai cũng xoay quanh chuyện ghe thuyền, tôm cá…Tuy hơi hướng “biển giã”, nhưng giàu hình tượng, thâm thúy vô cùng, lưu giữ lại cách suy luận của dân gian, cách ăn nói, những khẩu ngữ rặt ròng xứ biển. Nét đặc biệt ở chổ, người ra câu thai có khi không học hành tới nơi tới chốn nhưng sức sáng tạo, sự tinh thông chữ nghĩa quả là đáng nể. Trò chơi này lạ lùng ở chỗ, người ra câu thai không thu lợi nào cả, còn người tham gia giải thai, thì được những phần quà nho nhỏ. Con nít tham gia vì ham quà nên được nhường cho giải những câu thai dễ nhất, cánh thanh niên thường chọn những câu thai khó vì như thế mới “xứng mặt anh hùng”, còn những bậc cao niên phá những câu thai ế (không người giải nổi) để thể hiện “nội công” thâm hậu. Cho nên cuộc chơi rất văn hóa, không mang tính cờ bạc, nhưng không hề thiếu chất… máu lửa hơn thua nhau.
Anh Trần Văn Ba, ở Bình Thạnh cho biết, hội đố thai của làng đã ăn sâu vào máu thịt rồi. Bất kể người đi xa, kẻ ở gần, ai cũng háo hức tham gia mỗi khi tết đến xuân về. Với tinh thần “vui là chính”, nhưng người tham gia cuộc chơi đố thai phải có sự suy luận nhanh, biết nhìn sự vật, sự việc ở góc nhìn tổng quát, kết hợp với sự liên tưởng cao thì mới hòng giải đúng câu đố.
Trong đêm hội “Đố thai”, từ người già đến trẻ em đều hòa mình trong đêm vui truyền thống quê nhà. Tất cả đều phải theo tiếng trống, mỏ, phèn la của Ban Tổ chức. Bất kỳ ai muốn giải thai thì sau khi đọc số câu thai, Ban Tổ chức đồng ý bằng một tiếng trống “tùng” thì bắt đầu nêu đáp án. Nếu đúng thì Ban Tổ chức sẽ thưởng bằng một hồi trống dài và kết thúc bằng 1 tiếng “xèng”. Còn nếu lời giải gần đúng thì không có tiếng trống mà thay bằng 3 tiếng “xèng” như thở dài tiếc nuối. Trường hợp chỉ nghe 3 tiếng gõ “cóc... cóc...cóc” thì kể như... trật lất! Lúc đó, khiến cho mọi người chơi ôm bụng mà cười.
Xôm tụ có lẽ là đám trẻ nít khi xúm nhau vào câu thai “Ở dưới đít người ta mà đòi làm cha”? Những tiếng trống báo gần đúng vang lên cổ vũ cho các đáp án, nào là ghế ngồi, ghế dựa, ghế tre…. và cuối cùng đáp án ghế bố lãnh giải. Cái “lý” của câu này thiệt ngộ “Thường xuyên ở dưới đít là cái ghế thì đúng rồi! Nhưng tên của cái ghế này nó nằm ở chữ cha mà ngoài Bắc gọi là bố. Vậy thì vật dụng này đúng là… cái ghế bố. Cái này kêu bằng “mượn văn” để gài vô trong kẹt”!
Cánh thanh niên có vẻ hứng chí với câu thai dạng “tục giảng thanh” “Eo lưng thắt đít. Đút con nít, con nít la. Đút bà già, bà già ứ hự. Đút con gái, con gái ừ” - xuất vật dụng. Sau 7 lượt trả lời thì cuối cùng đáp án đôi bông tai đã lãnh quà.
Anh Tiên cho biết, lớp trẻ bây giờ nhanh trí lắm, sơ ý một chút là bị phản thai. Như câu thai “Quê ta du lịch tuyệt vời/Bao nhiêu cảnh đẹp xin mời kể đi”, theo đáp án của Ban Tổ chức thì ở Bình Thạnh có 23 điểm gọi là cảnh đẹp du lịch, tuy nhiên có em học sinh lớp 8 đã nêu ra đến 27 cảnh đẹp. Sự thật không thể chối từ, Ban Tổ chức phải chung quà.
Cuộc chơi thai năm nào cũng vậy, kết thúc trước thời khắc giao thừa để mọi người kịp về đón chào năm mới.
Giữ gìn bản sắc văn hóa cha ông
Ông Huỳnh Thanh Tùng, Bí thư kiêm Chủ tịch UBND xã Bình Thạnh cho biết, một trong những nét bản sắc độc đáo, quan trọng đối với sự phát triển của Bình Thạnh chính là việc giữ gìn, bảo tồn và khơi gợi những mạch nguồn văn hóa dân gian trong đời sống hiện đại. Theo ông Tùng, những năm qua, bên cạnh những di tịch lịch sử văn hóa cấp quốc gia, cấp tỉnh như Chùa Phật học, Đình Bình An, Lăng ông Nam Hải, chùa Cổ Thạch…được trân trọng, giữ gìn thì Bình Thạnh cũng đã bảo tồn, phát huy những giá trị quý báu của văn hóa dân gian rất đa dạng, phong phú, đúc kết từ quá trình lao động, sản xuất của ngư dân làng biển. Và Đố thai, giờ đây đã được lớp trẻ tiếp tục giữ gìn nét văn hóa đặc sắc từ ngàn xưa của cha ông, cho làng biển tưng bừng, nhộn nhịp tiếng cười, niềm vui mỗi khi tết đến, xuân về.
Anh Trần Do Thái- Phó Chủ tịch UBND xã, Trưởng ban tổ chức Hội thi đố thai, cho biết tổ chức Hội chơi thai không tốn nhiều tiền lắm, chỉ cần vài triệu đồng sắm quà thưởng. Cấp độ khó của mỗi câu thai sẽ tương ứng với giá trị quà mà người giải đúng được nhận. Phần thưởng là chai nước ngọt, gói bánh, vài bịch kẹo... Quan trọng hơn cả là tính chất cố kết cộng đồng, làng xóm; răn dạy điều hay, lẽ phải; biết nhường nhịn trẻ nhỏ, biết kính kẻ trên qua hình thức giải trí vui nhộn, nhân những dịp lễ tết, đầu xuân.
|